Een scheiding betekent niet het einde van ouderschap, maar het vraagt wel om een nieuwe manier van samenwerken. Precies dat is waar de methode Duurzaam Ouderschap na Scheiding (DOnS) over gaat. Wat begon als een denkkader, is inmiddels uitgegroeid tot een praktische, overdraagbare methode die gezinnen helpt om vanuit vertrouwen, eigenaarschap en toekomstgerichtheid opnieuw vorm te geven aan hun ouderschap.
We spraken Mariska Klein Velderman (onderzoeker bij TNO), Anouk (Gezinsvertegenwoordiger en maatschappelijk deskundige bij het Kenniscentrum Kind en Scheiding, met een juridische achtergrond) en Marjolein (maatschappelijk deskundige bij Kenniscentrum Kind en Scheiding) over het onderzoek, de ontwikkeling en de impact in de praktijk.
Van denkkader naar methode
“Wat we vaak zeggen,” begint Mariska, “is dat de Gezinsvertegenwoordigers werken aan drie grote doelen met ouders: overzicht bieden, de scheiding zien als een transitie, en toekomstgericht leren kijken. Het gaat niet om de scheiding zelf, maar om hoe je als ouders verder gaat. DOnS is eigenlijk de methodische uitwerking van dat gedachtegoed. De praktische vertaling van het denkkader Duurzaam Samenwerken na Scheiding.”
Dat denkkader bood de eerste richting, maar nog geen uitgewerkte aanpak. “We begonnen met een visie: de scheiding is geen probleem, maar een overgang ofwel transitie." "Alleen… wat betekent dat dan in de praktijk?”, vertelt ze. “Ouders zitten vaak op verschillende plekken in dat proces." “De één is nog vol emotie, de ander al een paar stappen verder. Dan moet je kijken: hoe help je beiden, zonder dat ze elkaar verliezen? "Dat was echt even zoeken.”
Anouk stemt daarmee in. “Het was in het begin veel zoeken." Nu hebben we een gestructureerde werkwijze die werkt. Wij zijn als Gezinsvertegenwoordigers procesbegeleiders; we lossen niets voor ouders op, maar helpen ze om zelf regie te nemen. Ze ontdekken stap voor stap wat ze kunnen doen om uit de strijd te blijven.”
Scheiding als transitie
De kern van de methode zit volgens de drie in het leren zien van de scheiding als transitie, niet als breuk. Marjolein legt uit: “We werken met een partnerschapslijn en een ouderlijn. De partnerschapslijn hoort te stoppen, de ouderlijn moet juist sterker worden. In gesprekken nemen we ouders mee in wat dat betekent: wat wens ik voor mijn kind, is goed voor mijn kind en welk gedrag mijnerzijds past daarbij? In plaats van wat heb ik nodig van mijn ex-partner? Daar zit vaak de kanteling.”
“We laten ouders denken vanuit het partnerschap en het ouderschap. Het partnerschap dient afgebouwd te worden en het ouderschap in twee huizen moet opgebouwd worden. Door de focus te leggen op het ouderschap en de wens voor het kind in de toekomst, kan je als ouder zelf verandering aanbrengen. Je handelt immers vanuit de liefde voor je kind, dat is een goede motivator.”
Belangrijke hulpmiddelen daarbij zijn de zogenoemde driehoeken: de dramadriehoek en de balansdriehoek. “In de dramadriehoek zit altijd een slachtoffer en een schuldige,” legt Marjolein uit. “In de balansdriehoek ligt de regie bij jezelf. Ouders leren herkennen waar ze staan en hoe ze het kunnen omdraaien. Het is mooi om te zien wat dat doet. Ineens ligt de verantwoordelijkheid niet meer buiten henzelf, maar weer bij henzelf.”
Mariska vult aan: “Dit hoorden we ook terug in het onderzoek: dat communicatie tussen ouders leek te verbeteren, dat hun vertrouwen in elkaar weer groeide en dat het contact met de kinderen leek te verbeteren. Er waren bijvoorbeeld ouders die in het begin helemaal geen contact hadden en een paar maanden later samen naar een ouderavond op school gingen. Dat lijkt klein, maar is enorm groot en belangrijk voor het kind.”
Een aanpak die werkt, ook voor ouders die vastzitten
In de praktijk blijkt dat de DOnS-aanpak juist effectief is bij gezinnen die eerder vastliepen. Anouk deelt een voorbeeld: “Een moeder zat jarenlang in een strijd met haar ex-partner. Zij vond dat hij niet voldeed in zijn rol als vader: niet naar zwemles kwam, niet bij ouderavonden was. Daardoor bleef ze proberen hem erbij te betrekken, wat steeds teleurstelling opleverde en haar de gedachte gaf dat hij geen goede vader was. Tijdens de gesprekken ontdekte ze dat ze niet verantwoordelijk was voor zijn gedrag. Ze kon haar energie verleggen naar haar kinderen, door te gaan beseffen dat zij deze activiteiten wel belangrijk vindt en dat zij dit dus wel blijft doen. Dat gaf enorm veel rust. En uiteindelijk ook meer balans tussen haar en de kinderen, want ze had opeens de volle focus op zichzelf en haar kinderen wat ook zorgde voor een fijnere sfeer. Maar daarnaast ontstond er ook meer balans met haar ex-partner, omdat ze zich minder druk maakte over wat hij wel of niet goed deed.”
Volgens Marjolein is dat precies de kracht van de Gezinsvertegenwoordiger. “We laten ouders zélf de verantwoordelijkheid pakken. Niet door het over te nemen, maar door hen te laten ervaren dat ze het kunnen. Dat geeft zelfvertrouwen, en dat merken de kinderen ook direct.”
De juridische bril: anders kijken naar gelijk en ongelijk
Met haar achtergrond als advocaat ziet Anouk ook hoe de methode haaks staat op traditionele procedures. “In een juridische procedure draait alles om het overtuigen en bewijzen van je eigen gelijk krijgen. Je bouwt tegenstellingen op, terwijl wij juist zoeken naar verbinding. Als ouders eerder begeleid worden volgens deze methode, voorkom je vaak dat ze naar de rechtbank toe moeten. Want de rechter kan wel iets opleggen, maar dat is geen duurzame samenwerking.”
Marjolein vult aan: “En dat is ook zo mooi: deze methode past over verschillende disciplines heen. Of je nu uit de zorg, het onderwijs of het recht komt, iedereen kan werken vanuit dit gedachtegoed. Het draait allemaal om gedrag, communicatie en eigenaarschap.”
Onderzoek dat verschil maakt
Het onderzoek dat TNO uitvoerde, heeft volgens Mariska twee belangrijke opbrengsten gehad. “Ten eerste hebben we de vertaalslag gemaakt van visie naar methode. Wat eerst vooral in de hoofden van ontwikkelaars zat, is nu concreet uitgewerkt en overdraagbaar. Dat betekent dat we DOnS niet alleen in Den Haag of Delft kunnen toepassen, maar landelijk. En ten tweede kregen we een stukje inzicht in de mogelijke effecten: ouders die beter communiceren, vertrouwen dat groeit, en afspraken die duurzamer worden nageleefd. Kortom, een algehele verbetering in de dynamiek tussen ouders.”
Wat helpt ouders verder?
Voor ouders die midden in een scheiding zitten, hebben de drie een duidelijke boodschap. Marjolein zegt: “Onderschat je eigen invloed niet. Je hebt altijd de keuze om iets positiefs te doen, in plaats van te blijven kijken naar wat de ander fout doet.”
En Mariska sluit af: “Begin eerst eens bij het inwinnen van kennis. Lees bijvoorbeeld de ScheidingsATLAS, of raadpleeg een andere informatiebron. Er is namelijk zat te vinden online. Praten met een Gezinsvertegenwoordiger kan ook helpen, of een spreekuur bijwonen. Hoe beter je begrijpt wat er gebeurt, hoe makkelijker het wordt om keuzes te maken die goed zijn voor je kinderen, maar ook voor jezelf.”
