Begeleiding van scheidingen: nieuwe vorm, nieuw paradigma
Gepubliceerd op: 14 maart 2022
Als partners uit elkaar gaan, is dat altijd een ingrijpende gebeurtenis, ook – en vooral – voor de kinderen. Veel ouders kunnen op een goede manier onderling tot afspraken komen.
Ongeveer 10 tot 15% van alle scheidingen is een complexe scheiding. Daarbij hebben ouders hevige ruzies of soms geen contact met elkaar. Kinderen lijden hieronder. Zij kunnen angstig en eenzaam zijn. Ook krijgen zij hierdoor op latere leeftijd vaak problemen in relaties.
Binnen het programma Scheiden zonder Schade is met gerichte experimenten en dialogen gewerkt aan het ontwikkelen van een nieuwe scheidingsaanpak. Vanuit twee pilots worden werkzame elementen aangereikt voor begeleiding van scheidingen nieuwe vorm:
- De gezinsvertegenwoordiger, en
- Het specialisme contactverlies
Gezinsvertegenwoordiger
Van september 2020 tot en met december 2021 heeft in de Regiolabs Den Haag en Oost Brabant de pilot Gezinsvertegenwoordiger plaatsgevonden. De pilot was erop gericht om escalaties te voorkomen, juridische procedures te beperken en te zorgen voor meer steun voor ouders en kind(eren) tijdens en/of na een scheiding door de inzet van een gezinsvertegenwoordiger, zo vroeg mogelijk in het scheidingsproces. Een gezinsvertegenwoordiger is geen nieuwe functionaris, maar een rol die een professional vervult, bijvoorbeeld vanuit een sociaal team of laagdrempelig loket.
Rol en taken gezinsvertegenwoordiger:
- begeleidt ouders en kinderen tijdens of na de scheiding;
- legt uit hoe een scheidingsproces verloopt;
- ondersteunt hen door het overzicht te bewaren en waar nodig andere expertise in te zetten;
- ondersteunt op zo’n manier dat het belang van het kind en het gezin als geheel zoveel mogelijk geborgd wordt.
De ondersteuning duurt zolang als nodig en heeft als doel de-escalatie en dejuridisering. In de pilot is de taak en rol van de gezinsvertegenwoordiger verder ontwikkeld op basis van in de praktijk opgedane ervaringen gedurende de pilot.
In het rapport Kansrijke elementen pilot Gezinsvertegenwoordiger zijn de resultaten van de pilot samengevat:
1. Begeleiding en ondersteuning van het hele systeem
2. Procesregie
3. Tijdig inschakelen van de benodigde deskundigheid
4. Inzetten van een expertteam in complexe zaken (bijvoorbeeld een specialisme contactverlies).
Contactverlies tussen ouder en kind voorkomen
Contactverlies tussen een ouder en een kind, maar ook tussen ouders is een uitingsvorm van een complexe scheiding. Ouders zijn niet (meer) in staat om duurzaam met elkaar samen te werken. Het gezamenlijk belang, het ouderschap van de kinderen, is ondergesneeuwd geraakt, waardoor de kinderen in de knel komen.
De pilot ‘specialist contactverlies’ onderzocht wat een effectieve manier is om het contactverlies te voorkomen, of te herstellen. De proef moest duidelijk maken welke kennis geborgd zou moeten zijn in een specialisme contactverlies, waar het gepositioneerd zou kunnen worden en welke deskundigheid gewenst is in de keten. De pilot specialist contactverlies liep van maart tot december 2021.
Rapport Pilotteam specialist contactverlies
De belangrijkste conclusies uit dit rapport (februari 2022): Om te komen tot een duurzame oplossing voor contactverlies binnen complexe scheidingen is een paradigmashift binnen het hele scheidingsveld noodzakelijk, waarbij de focus van het probleem naar de oplossing gaat. Het bekijken van een complexe scheiding vanuit de interactie sluit beter aan, dan grip proberen te krijgen op de feiten. Het focussen op gezonde processen, op het versterken van veerkracht, flexibiliteit en het vertrouwen van mensen in zichzelf en in elkaar, geeft de meeste kans van slagen op duurzaam samenwerken. Daarvoor is het van belang in een vroeg stadium onderscheid te maken tussen een (acuut) veiligheidsprobleem en primair scheidingsproblematiek. Waar bij de eerste een aanpak gericht op het onder controle houden en beheersbaar maken van de situatie essentieel is, werkt dit contraproductief bij het inzetten op duurzame samenwerking.
Contactverlies is het gevolg van een vertrouwensbreuk. De focus van contact herstel ligt dan ook op het herstel van vertrouwen. In de casusbegeleiding werd gefocust op het creëren van een basis voor duurzame samenwerking.
Vanuit de pilot is het inzicht en de overtuiging ontstaan, dat het formuleren van een duidelijke visie op het eigen ouderschap met ouders, essentieel is voor samenwerken op langere termijn. Als deze visie duidelijk is, kan er een route worden bepaald naar voltooid getransformeerd ouderschap en kunnen alle betrokkenen inclusief ouders, een bijdrage leveren aan het bereiken van dat getransformeerde ouderschap. Omdat contactverlies het gevolg is van een vertrouwensbreuk tussen ouders, is het aan de professionals om complementair aan elkaar een brug te vormen tot herstel is bereikt.
In onderstaande video is een beeld geschetst van de werkzaamheden en het perspectief van waaruit een gezinsvertegenwoordiger en het specialisme contactverlies werken